Op woensdag 10 oktober 2018 vond het Datacenter Restwarmte & Innovatie congres 2018 plaats. Op deze bijeenkomst met ruim 220 deelnemers, waaronder datacenters, beleidsmakers, vastgoed professionals, warmte- en energiebedrijven, engineers, leveranciers en financiers, werden de ambities op het gebied van datacenter restwarmte ten behoeve van de Klimaat- doelstellingen breed besproken tijdens presentaties, breakouts en een Forum waar o.a. Diederik Samsom aan deelnam, Voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving. De belangrijkste take-aways van deze sessies volgen hieronder.
De Grote Verbouwing van Samsom
Ger Baron, CTO van Gemeente Amsterdam en dagvoorzitter Marc Gauw trappen het event af in de mooie Johan Cruijff ArenA te Amsterdam. We kijken uit op het voetbalveld, dat zich 7 meter boven NAP bevindt. Maar hoe lang kunnen we onze hoofden nog boven water houden nu de klimaatverandering duidelijke symptomen begint te vertonen?
Vanaf heden tot 2050 dienen dagelijks 1000 Nederlandse gebouwen duurzaam gerenoveerd worden om de Klimaatdoelen te bereiken. Een onmogelijke opgave? Zeker niet, volgens Diederik Samsom, Voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving. “Tijdens de wederopbouw 40 jaar geleden bouwden we ook 1000 woningen per werkdag. Het kan wel, maar we moeten wel het tempo opschroeven!” Samsom spreekt ook wel van “De Grote Verbouwing” die op wijkniveau moet worden aangepakt. Diverse bouwlagen komen hierbij ter sprake:
- Het creëren van fiscale ruimte en het stimuleren van duurzame verbouwingen middels belastingen en normeringen. Bijvoorbeeld door de belasting op gas te verhogen en elektriciteit te verlagen.
- Het garanderen van de levering van duurzame warmte. Hierbij gaat geothermische warmte een grote rol spelen en ook duurzaam gas, restwarmte en waterstofproductie in offshore wind worden meegenomen in de aanpak.
- Het investeren in innovatieve technieken en middelen om warmte van A naar B te krijgen. Dit heeft betrekking op o.a. geothermie, warmtepompen en warmtenetten.
> Download hier de presentatie van Diederik Samsom
Classificeer datacenter restwarmte als hernieuwbaar!
Zowel in de tweede en derde bouwlaag die Samsom benoemt kunnen datacenters een flinke bijdrage leveren. Om maar een voorbeeld te noemen: conform de BENG-regulering moet het aandeel ‘hernieuwbare energie’ van woningen en kantoren gebouwd na 1 januari 2020 minimaal 50% zijn. Nederlandse datacenters hebben het vermogen om 1 miljoen Nederlandse huishoudens te verwarmen. Reken maar uit wat dit kan betekenen in het behalen van de BENG-normering!
Echter, wat later op de middag terecht wordt opgemerkt door een bezoeker, is dat reguleringen wel eens in de weg zouden kunnen staan. De overheid classificeert restwarmte uit de industrie namelijk niet als ‘hernieuwbaar’: datacenters vallen onder de noemer ‘industrie’ en helpen gebouwen daarom niet om aan de normering van 50% te voldoen. Wanneer datacenter warmte wel kan worden geclassificeerd als ‘duurzaam’, zal dit de energietransitie in de gebouwde omgeving een grote stimulans kunnen geven. Het mes snijdt bovendien aan twee kanten: naast de levering van duurzame energie kunnen we duizenden Kiloton aan CO2-uitstoot voorkomen die nu nog ontstaan uit fossiele verwarming van de gebouwde omgeving. Een no-brainer
Zeven sleutels tot succesvolle restwarmte projecten
Op basis van de presentaties en breakouts hebben we zeven factoren geïdentificeerd die bijdragen aan het succes van datacenter restwarmte project:
I. Rentabiliteit
Datacenter restwarme projecten kunnen alleen slagen als er een financieel aantrekkelijk scenario gecreëerd kan worden voor alle belanghebbenden. Dat is geen gemakkelijke opgave. Immers zijn er veel stakeholders gemoeid bij elk project. Hans Otten, Sr. Consultant Duurzame Restwarmte bij Greenvis, laat aan de hand van vier fases zien hoe duurzame concepten kunnen worden omgezet naar haalbare business cases:
- Identificeren: welke warmteleveranciers- en afnemers bevinden zich in een regio en welke infrastructuur is aanwezig?
- Kwalificeren: wat zijn de kenmerken van de leveranciers en afnemers? Om wat voor type gebouwen gaat het, en welke warmte hebben zij nodig? Hoeveel restwarmte heeft het datacenter tot zijn beschikking, en is die levering continue?
- Selecteren: waar liggen op basis van die kenmerken de meeste kansen als het gaat om de koppeling van leverancier en afnemer? In andere woorden: welke concrete koppelingen kunnen we maken?
- Concretiseren: hoe kunnen we de kansen rendabel maken voor de stakeholders? Wat zijn de kosten van het project en wat is de terugverdientijd?
Door verschillende scenario’s te presenteren aan stakeholders creëer je draagvlak en flexibiliteit. Wanneer alle stakeholders akkoord zijn met een bepaald scenario, kan worden overgegaan tot de uitvoering.
> Download de presentatie van Hans Otten
II. Samenwerking
Agropark Agriport A7, gelegen te Wieringermeer, is eigenlijk op dezelfde manier gegroeid als de datacenter clusters in Amsterdam: ongepland en organisch. In de letterlijke zin, want Agriport was in den beginne een ijsbergsla teler! Logistiek gezien was het makkelijker om de kroppen te vervoeren in combinatie met andere gewassen zoals tomaten. Naast de verbeterde logistiek voor de ijsbergsla teler en de tomatenkweker bleek al snel dat er meer voordelen kleven aan de samenwerking. Zo kon de CO2 van de kassen worden hergebruikt als kunstmest voor de slakroppen. Niet veel later ontstond ook symbiose tussen glastuinbouw en ICT, toen bleek dat de restwarmte uitkoppeling van het nabijgelegen datacenter kon zorgen voor verdere verduurzaming van beide sectoren. Op deze manier ontstond een innovatief, slim ecosysteem dat inmiddels een omvang van ruim 800 hectare heeft. De samenwerking tussen kassencomplex en datacenter is een mooi voorbeeld van sector overschrijdende verduurzaming en kan een blauwdruk vormen voor vergelijkbare projecten, aldus spreker Jack Kranenburg, Commercieel Directeur van Agriport A7.
> Download de presentatie van Jack Kranenburg
III. Uitstekende infrastructuur
Erik Rylander, Head of Data Park Stockholm, vertelt in zijn presentatie over hoe de Zweedse stad Stockholm sinds 1950 werkt aan een slim warmtenetwerk om de stad circulair te maken. Toen al werd geïnvesteerd om 2800 km aan ondergrondse pijpleidingen aan te leggen om warmte en koude te transporteren naar ruim 10.000 gebouwen. Dit komt inmiddels overeen met 12 TW uur per jaar aan warmtelevering, waarvan 90% hernieuwbaar is. Dit komt voort uit vijf enorme warmte- en energie productie units met een capaciteit van 4000 MW aan warmte en 650 MW aan elektriciteit. Bijna 70 jaar later heeft dit ertoe geleid dat Stockholm tot één van de verst gevorderde steden van Europa behoort op het vlak van duurzaamheid en circulariteit. Ook als Nederland moeten we vooruit denken en investeren in de duurzame infrastructuur van de toekomst.
> Download de presentatie van Erik Rylander
Overigens zijn er meer succesvolle voorbeelden in de Nordics waar wij van kunnen leren. Zo heeft Royal HaskoningDHV twee succescases in Finland, als op het congres gepresenteerd door Martien Arts, Director Mission Critical Facilities.
> Download de presentatie van Martien Arts
IV. Multi-inzetbare warmtenetten
In deze presentatie spreken Caryl Jonis, Programmamanager BU Heat Netherlands bij Nuon, en Martijn Clarijs, Senior Business Consultant Sustainable Energy bij TNO, over de ‘vierde generatie warmtenetwerken’. Er worden een aantal significante verschillen benoemd ten opzichte van de vorige generatie warmtenetten (zie Slide), waarvan de meest relevante is dat er bij de nieuwste versie gebruik gemaakt kan worden van meerdere decentrale bronnen, waaronder restwarmte. Door gebruik te maken van verschillende bronnen geef je een groot aantal spelers de kans om te verduurzamen en bovendien vang je hiermee onvoorspelbare warmtelevering op. Een ander kenmerk is de integratie met andere energie-infrastructuren, zoals elektriciteit en koeling. Op deze manier wordt slim, flexibel netwerk gecreëerd dat optimaal gebruik maakt van de beschikbare resources van verschillende aanbieders.
> Download de presentatie van Caryl Jonis en Martijn Clarijs
V. Innovatie
Innovatie is de katalysator van de energietransitie. We moeten blijven investeren in nieuwe technieken en oplossingen en deze vervolgens verder uitbouwen. Een mooi voorbeeld hiervan is de zijn de watergekoelde servers van Asperitas. “Velen weten inmiddels dat deze oplossing het stroomverbruik van een datacenter inperkt door efficiëntere koeling. Echter, wat veel mensen niet weten is dat de oplossing het hergebruik van restwarmte vereenvoudigt door warmte af te geven aan water, dat hoge temperaturen kan bereiken tot 65 graden. Het opwaarderen van restwarmte d.m.v. warmtepompen is dus in veel gevallen niet meer nodig.” Aldus Maikel Bouricius, Marketing Manager van Asperitas.
>Download de presentatie van Maikel Bouricius
Ook ABB, vertegenwoordigd door Glenn Ceusters, Consultant District Heating, biedt diverse efficiënte en effectieve elektrotechnische oplossingen en expertise om het energieverlies en down time te reduceren, zoals door hun toegepast op bedrijvenpark Zellik in Belgie. Meer hierover in de presentatie hieronder.
> Download de presentatie van Glenn Ceusters
VI. Incentives
In Nederland hebben datacenters hun restwarmte kosteloos aangeboden in een brief aan de overheid. Wat dan ook opviel tijdens het congres is dat in een stad als Stockholm, datacenters betaald krijgen voor hun restwarmte. “As a data center in Sweden, your waste has value,” aldus Erik Rylander.. De stad heeft een business model waarbij datacenter (en andere industrieën) betaald krijgen voor hun restwarmte. Zonder subsidies, volledig op basis van eigen investeringen. En hoewel Stockholm nog eigen power plants heeft, krijgen datacenters een steeds groter aandeel in de warmtelevering.
> Download de presentatie van Erik Rylander
VII. Gewoon doen!
Op dit moment zijn er nog intensieve discussies gaande in ons land over de suggesties uit het Voorstel voor het Klimaatakkoord zoals deze zomer uitgebracht door de Klimaattafels. Met hierin vragen zoals ‘waar en hoe energie te besparen of te vergroenen’, en ‘hoeveel CO2 daarbij te reduceren’. Kabinet en lokale overheden zullen zeker de komende maanden met beleid komen om hier regulering op te zetten.
Hoewel dergelijke reguleringen de laatste jaren absent zijn geweest, is het veelbelovend dat we op het congres hebben mogen constateren dat vele datacenters zelf al met restwarmte projecten aan de slag zijn gegaan, en dat deze al tot concrete resultaten hebben geleid. Enkele voorbeelden daarvan werden gepresenteerd. De best practices en lessons learned, daar lees je meer over hieronder!
Verdere lessen van de experts
“Zie het project als een kleurplaat, waarbij de tekening vlakje voor vlakje meer betekenis krijgt. Vooralsnog in geen enkel datacenter restwarmte project bij voorbaat succesvol. Het gaat om een intens complex project, met veel kikkers in de kruiwagen. Gezamenlijk belang en visie creëren vormt het startpunt, vanuit daar volgt de business case. Mijn hoop is bovendien dat er na verloop van tijd een blauwdruk ontstaat voor dit soort samenwerkingen.” geeft Jeroen Vollmuller, VP Operations & Projects bij NL-DC, aan.
> Download de presentatie van Jeroen Vollmuller
“Elke temperatuur warmte is wel ergens goed voor. Door (rest)warmte op te waarderen naar 90 graden kunnen we deze gebruiken voor kantoren en hotels. De 60 graden warmte die overblijft kunnen we gebruiken voor het verwarmen van nabijgelegen kassen en de 40 graden warmte die daar weer van overblijft gebruiken we voor het drogen van biomassa. Op die manier kunnen we maximaal gebruik maken van de warmte die we produceren.” stelt Diederik Notenboom, Senior Strategisch Adviseur bij Meerlanden.
> Download de presentatie van Diederik Notenboom
“Bouw zoveel mogelijk flexibiliteit in. Als het aankomt op restwarmte bouwen we zoveel mogelijk flexibiliteit in. Concreet houdt dit in: voldoende inkoppelpunten voor diverse energiestromen. Op die manier houd je de opties open”, aldus Peter de Jong, CEO Bytesnet
> Presentatie van Peter de Jong helaas niet beschikbaar
“Circulaire oplossingen kunnen maatschappelijk én economisch interessant zijn.” De ArenA is gestart met de installatie van een 3MW batterij, bestaande uit honderden gebruikte Nissan Leaf batterijen. Niet alleen dient deze megabatterij als noodstroomvoorziening van de Arena, het helpt ook met het ontlasten van het publieke energienet. Volgens Henk van Raan, CIO Johan Cruijff ArenA, is het slechts een van de voorbeelden waarbij organisatie en gemeente samenwerken om de stad te verduurzamen en te verslimmen.
> Download de presentatie van Henk van Raan
“Werk samen aan een oplossing” . Naar zeggen van Jacob Froling, Programma Manager Energie Transitie bij Arcadis, zijn er soms creatieve oplossingen mogelijk door met alle betrokkenen in een vroeg stadium samen een project te ontwikkelen. Zo kan misschien in een ontwerp voor een nieuwe woontoren een verdieping worden vrijgemaakt voor een lokaal datacenter, waar vandaan dan de restwarmte meteen naar de overige verdiepingen kan worden getransporteerd,
> Download de presentatie van Jacob Froling
Breed gesteund door de overheid en partners
Graag willen wij nogmaals onze dank betuigen voor de brede steun en deelname aan het congres vanuit Gemeente Amsterdam, Gemeente Haarlemmermeer, Provincie Noord-Holland, Stichting Warmtenetwerk, en het Ministerie van BZK. Het is fantastisch te zien dat de initiatieven van de sector worden gezien, ondersteund en versterkt op gemeentelijk, provinciaal en landelijk niveau.
Daarnaast hopen wij dat de weg verder vrij wordt gemaakt voor nieuwe initiatieven en oplossingen. De sector is continu bezig met duurzame innovaties en wanneer bepaalde reguleringen en normeringen worden aangepast, zal dit de energietransitie verder in een stroomversnelling kunnen brengen. Met de komst van het voorstel voor het Klimaatakkoord is immer nu het moment immers om restwarmte kansen met beide handen aan te grijpen.